Қазақстанның банк саласы іспеттес сақтандыру нарығында да шоғырлану байқалады. M&A келісімдері осы жылдың ІІІ-тоқсанында нарықтағы сақтандыру компанияларының қатары 32-ден 30-ға қысқаруына ықпал етті. Сонымен қатар, өткен жылдың осы кезеңімен салыстырғанда нарықтың табысы біршама жақсарды.

Активтер

2018 жылдың ІІІ тоқсандық қорытындысы бойынша, қазақстандық сақтандыру саласының жиынтық активі 988,14 млрд теңге көлемінде қалыптасты, бұл өткен тоқсанмен салыстырғанда 0,5 пайызға кем болғанымен, жыл басындағы көрсеткіштен 6,8 пайызға артық.

«Қаржы институттары» тобындағы S&P рейтинг агенттігі директорының орынбасары Екатерина Толстованың айтуынша, жалпы сақтандыру және өмірді сақтандыру бағытындағы компаниялардың басым бөлігінің активтері өскен.

Сақтандыру компанияларының нәтижелері әркелкі, 2018 жылдың 9 айлық қорытындысы бойынша жалпы сақтандыру саласында қызмет ететін 23 компанияның 10-да жалпы активтерінің төмендеуі анық байқалады. Негізгі өсім адам өмірін сақтандыру бойынша сақтандыру резервінің артуы арқасында қалыптасқан. Өмірді сақтандыру (қайта сақтандыру) келісім-шарттары бойынша орын алмаған шығындардың қоры 1,8 млрд. теңгені құраса, аннуитет келісім-шарттары бойынша орын алмаған шығындардың қоры 18 млрд теңгені құрады.

Қазақстанның сақтандыру нарығы қатты шоғырлануымен ерекшеленеді, сақтандырушылардың алғашқы үштігіне бүкіл сақтандыру нарығының 42,7 пайызы тиесілі, бір жыл бұрын олардың үлесі 39,4 пайыз көлемінде еді. Сонымен қатар, сарапшылардың пікірінше, Қазақстанның сақтандыру нарығында пруденциалдық бақылаудың күшеюі нарықтың одан әрі шоғырлануына әсер етпек.

Қазақстандағы ең ірі сақтандыру компаниясы – «Еуразия» СК 9 айдың қорытындысы бойынша өз активтерінің көлемін – нарықтың 24,9 пайызына тең – 245,61 млрд теңгеге дейін өсіре алды. 2018 жылдың шілде-қыркүйек айында компания теңгерімі (баланс) 1,31 млрд теңгеге немесе 0,5 пайызға азайған, алайда жыл басынан бері бұл көрсеткіш 26,98 млрд теңгеге немесе 12,3 пайызға артқан.

«Халық-Казахинстрах» СК актив көлемі бойынша екінші орынға шықты. Ағымдағы жылдың ІІІ тоқсаны бойынша сақтандырушының теңгерімі 27,53 млрд теңгеге немесе 44,3 пайызға артып, 89,72 млрд теңгеге дейін өсті. Компания активтерінің өсуі «Казкоммерц-Полиспен» бірлесу келісім-шартының аяқталуымен негізделген, ол өз кезегінде Халық банк пен Казкоммерцбанктің өзара қосылу үрдісінің жалғасы болып табылады.

Үшінші орында – «Виктория» сақтандыру компаниясы, оның активінің көлемі 87,07 млрд теңгені құрады. «Викторияға» «Нұрполис» компаниясының қосылғанына қарамастан, оның теңгерімі соңғы тоқсанда аса көп өсе қойған жоқ – 2,68 млрд теңгеге немесе 3,2 пайызға артты. Айта кету керек, ерікті түрдегі қайта құрылымдауға дейін «Нұрполистің» активтері 4,23 млрд теңгеге бағаланған.

III тоқсанда «Freedom Finance Insurance» (бұрынғы Trust Insurance) сақтандыру компаниясының активтері қарқынды өсім көрсетті –158,5%, үш айда компанияның теңгерімі1,66 млрд теңгеден 4,28 млрд теңгеге көбейді. Ал адам өмірін сақтандырумен айналысатын Freedom Finance Life (бұрынғы «Азия-Life») компаниясының активтері осы уақытта 34,1 пайызға өсті, яғни, 15,57 млрд теңгеден 20,88 млрд теңгеге артқан.

Ал «Қазақмыс» сақтандыру компаниясында керісінше, ІІІ тоқсанның қорытындысы бойынша, актив көлемі – 1 шілдедегі 43,24 млрд теңгеден 1 қыркүйекте 34,64 теңгеге дейін түсіп, жалпы 11,6 млрд теңге жоғалтқан. Соған қарамастан компания теңгерімі жыл басынан бері қатты өзгермеген.

«Казкоммерц–Life» компаниясының активтері 3,99 млрд теңгеге немесе 6,2% пайызға азайған, қазіргі кезде сақтандырушының теңгерімі 60,89 млрд теңгеге бағаланып отыр. Айта кету керек, Қазақстан Халық банкі «Қазкоммерц-Life» АҚ активі 77,05 млрд тенгені құрайтын «Халық-Life» АҚ-на қосылуы аяқталғанын мәлімдеді. «Халық-Life» АҚ-ның активтері 2018-дің III тоқсанында ІІ тоқсанмен салыстырғанда, 7,2 млрд теңгеге немесе 10% — ға өскен. «Халық-Life» АҚ маркетинг және даму басқармасының басшысы Наталья Ананьеваның айтуынша, бұл өсім негізінен үшінші тоқсанда жиналған сыйақы есебінен болып отыр, оның көлемі 16 млрд теңгені құраған, бұл ІІ тоқсанда жиналған сыйақыдан 72%-ға артық. Ал активтердің өсімі инвестициялық активтердің 3 млрд теңгеге артуымен байланысты болып отыр.

Kompetenz сақтандыру компаниясының активі үш айдың ішінде 35,5 пайызға немесе 3,49 млрд теңгеге азайып, қазан айында 6,33 млрд теңгені құрады. Айта кетейік, Ұлттық банк тамыз айында «Kompetenz» сақтандыру компаниясын жүктерді ерікті сақтандыру лицензиясынан айырған болатын.

Меншікті капитал

Сақтандыру компаниялары меншікті капиталының жиынтық мөлшері 2018 жылдың 1 қазанындағы жағдай бойынша, 461,41 млрд теңге көлемінде қалыптасып, соңғы үш айдағы өсім 5,7 пайызды немесе 25,03 млрд теңгені құраған.

Ағымдағы жылдың ІІІ тоқсанында «Казахинстрахтың» меншікті капиталы «Қазкоммерц-Полистің» есебінен екі есеге дейін өсіп (22,41 млрд теңге), 46,05 млрд теңгеге жетті. Ал «Еуразия» сақтандыру компаниясы осы кезеңде кәсіпорындарға 16,81 млрд теңге инвестиция салуының арқасында, меншікті капитал көлемін 144,45 млрд теңгеге дейін көбейте алды. «Виктория» СК капиталын 2,24 миллиардқа арттырып, жалпы сомасын 80,81 млрд теңгеге жеткізді.

«Казахинстрахтан» басқа, «Альянс-Полис» және «Номад Иншуранс» компанияларының жеке капиталы қарқынды өсім көрсетті, айталық, «Альянс-Полистің» меншікті капиталы 1,81 млрд теңгеге немесе 38,3 пайызға артса, «Номад Иншуранстікі» 20,1 пайызға (8,9 млрд теңге) көбейген.

Биыл шілде-қыркүйек айларында «Сәлем» сақтандыру компаниясының жеке капиталының көлемі 51,6 пайызға қысқарып, 1 қазанда бұл көрсеткіш 879,62 млрд теңгені құрады. Сондай-ақ, «Казкоммерц-Life» компаниясының да жеке капиталы 23 пайызға немесе 2,55 млрд теңгеге азайып кетті.

Табыс және тиімділік

Нарықтағы 30 сақтандыру компаниясының 28-і биылғы 9 айды кіріспен жапқан. Компаниялардың үш тоқсандағы жиынтық табысы 74,57 млрд теңгеге жетіп, бұл өткен жылдың тура осы кезеңімен салыстырғанда, 33,9 пайызға артық болды. Табысқа келетін болсақ, ол 271,07 млрд теңгені құрады, өткен жылғы нәтижемен салыстырғанда, 19,09 млрд теңгеге артық. Сақтандырушы компаниялар өз табысының 74,1 пайызын негізі қызметінің есебінен тапқан. Ал шығын көлемі өткен жылмен салыстыра келе, өзгермеген десек болады, үш тоқсанның қорытындысы бойынша 188,7 млрд теңгені құрап отыр, ал 2017 жылдың осы кезеңінде 189,2 млрд теңге көлемінде шығын шыққан.

«Сақтандыру компанияларындағы динамика әртүрлі екенін байқап отырмыз, айталық, биыл 9 айдың қорытындысы бойынша, 2017 жылмен салыстырсақ, кейбірінің табысы артса, кейбірі шығынға батып отыр»,–деп жазады S&P сарапшылары.

Сала бойынша таза пайданың негізгі бөлігін инвестициялық табыс құрады, осы кезеңде ол 30 пайызға немесе 15,5 млрд теңгеге көбейген. Бұл ең алдымен шетелдік валютаны қайта бағалаудан түскен табыстың арқасы. Сарапшылар сақтандырушылардың кірісі негізінен инвестициялық кірістің есебінен қалыптасып отырғанын атап өтті, бұл үрдіс алдағы уақытта да сақталмақ. Сақтандырушылар активтерінің бір бөлігін шетел валютасында сақтайды, бұл сақтандыру компанияларының ұлттық валютаның АҚШ долларына қатысты құбылмалы курсына тәуелді инвестициялық табысына айтарлықтай әсер етеді. (2018ж. 1 қаңтарында 1 АҚШ доллары 332,33 теңгеге тең болса, қазан айында – 363,07 теңге).

Ең жоғары табыс көрсеткіші – «Еуразия» сақтандыру компаниясында, ол 9 айдың ішінде 35,85 млрд теңге табыс тапқан, өткен жылмен салыстырғанда бұл көрсеткіш 73,5 пайызға артық. Ал «Виктория» сақтандыру компаниясы өзінің былтырғы көрсеткішін 39,9 пайызға жақсарта алды, компанияның кірісі 6,66 млрд теңгені құрады. Кірісі жоғары үштікті 2018 жылдың 3 тоқсаны бойынша 4,77 млрд теңге көрсеткішімен «Номад Life» СК түйіндейді. Бұл 2017 жылдың қаңтар-қыркүйек аралығындағы көрсеткіштен 36,3 пайызға артық.

Қарастырылып отырған кезеңде «Сәлем», «ТрансОйл» сынды сақтандыру компаниялары шығынға батқан. Айталық «Сәлем» компаниясы –1,21 млрд теңге көлемінде шығын көрсе, «ТрансОйлдың» шығыны –1,21 млрд теңгені құраған. Қазақстан Республикасы заңнамасында бекітілген пруденциалдық нормативтер мен қағидаларды сақтамағаны үшін «Сәлем» сақтандыру компаниясының ерікті сақтандыру түрлері бойынша лицензиясының күші жойылған. Кірістің артуына сәйкес, сақтандырушылардың активтерін тиімді пайдалану да жақсара түсті.

Сақтандыру саласының ROA-сы (активтердің тиімділік коэфиценті) ағымдағы жылдың үш тоқсанында 10,4 пайызды құрады, өткен жылы бұл көрсеткіш 8,3 пайызды құраған. 2018 жылдың қаңтар-қыркүйек айларындағы ең тиімді компания «Альянс-Полис» болды, оның активтері 39,4 пайыз деңгейінде тиімділік көрсетті.

ҚР Ұлттық Банк дерегі бойынша, 3,1 млрд теңге мөлшеріндегі активі бар компанияның 9 айдағы кірісі 917,32 млн теңгені құрады. Сонымен қатар, қаржылық есеп-қисапқа сәйкес, бұл статистикасы есептелінбеген шығындар қорының өзгеруінен емес, негізінен компания активтерін қайта бағалаудан түсетін табысы есебінен қалыптасқан. Қазіргі кезде сақтандырушының ерікті сақтандыру түрлері бойынша лицензиясы уақытша тоқтатылған. Сонымен қатар, ROA жоғары деңгейі «Kaspi Страхование» АҚ-на тиесілі, компания 17,75 млрд теңге активімен 3,82 млрд теңге табыс тапты. Үштікті активтерінің 20,6 пайыз тиімділігімен Еуразия түйіндейді.

Сақтандыру сыйақысы

Бұл саладағы жалпы сақтандырудың сыйақы мөлшері төмендеді, биылғы 3 тоқсан қорытындысы бойынша, сақтандыру сыйақысының жалпы көлемі 286,82 млрд теңгені құрады, өткен жылы ол 310,14 млрд теңгеге тең еді (-7,5%). Аталмыш көрсеткіш мүлікті ерікті сақтандыру бойынша төленетін сыйақы көлемінің 26,75 млрд теңгеге немесе 21,8 пайызға азаюына байланысты кеміп кеткен.

Міндетті сақтандыру сыйақысы керісінше, өткен жылдың осы кезеңімен салыстырғанда, 9,36 млрд теңгеге немесе 14,7 пайызға артық жиналған. Міндетті сақтандыру бағытындағы негізгі қозғаушы күш – автокөлік иесінің жауапкершілігін міндетті сақтандыру болып отыр, бұл бағытта сыйақы көлемі 18,3 пайызға көбейді.

Ерікті жеке сақтандыру бағыты сақтандыру сыйақысы түрінде 87,8 млрд теңге жинады, ол өткен жылмен салыстырғанда 19,3 пайызға артық. Сақтандыру сыйақысының ең жоғарғы көлемі «Еуразия» компаниясына тиесілі, биылғы көрсеткіші өткен жылдың осы кезеңімен салыстырғанда 30,2 пайызға көп.

«Халык-Life» компаниясының сақтандыру сыйақысы 38,14 млрд теңге көлемінде қалыптасты, ол 2017 жылдың үш тоқсанымен салыстырғанда, 34,3 пайызға артық. Компания өкілдері бұл өсім өмірді сақтандыру сыйақысының 7,5 млрд теңгеге немесе 66 пайызға және жазатайым жағдайлардан сақтандырудың 1,5 млрд теңгеге (21 пайызға) артуымен байланысты деп атап өтті. 30,78 млрд тенге сақтандыру сыйақысымен үшінші орында «Казахинстрах» компаниясы тұр, өткен жылмен салыстырғанда сыйақы көлемі 39,5 пайызға артқан.

Қарастырылып отырған кезеңде «Альянс-Полис» сақтандыру компаниясына сақтандыру жарнасы түспеген. Ал «Сәлем» сақтандыру компаниясы 9 айдың ішінде өткен жылғы 11,2 млрд теңге көрсеткішпен салыстырғанда, бар-жоғы 17,48 млн теңге жинаған.

Сақтандыру төлемдері

2018 жылдың 3 тоқсанында сақтандыру төлемдерінің жалпы көлемі 70,46 млрд теңгені құрады. Өткен жылдың осы кезеңімен салыстырғанда, сақтандыру төлемдері 8,9 пайызға, немесе 5,77 млрд теңгеге артты. Соның ішінде автокөлік пен жүкті сақтандыруды қоспағанда, әсіресе мүлікті ерікті сақтандыру есебінен өсім байқалады. Сақтандыру жағдайлары бойынша өз тұтынушыларына «Еуразия» сақтандыру компаниясы ең көп төлем жүргізген – 25,24 млрд теңге, өткен жылмен салыстырғанда ол 2,5 есе артық. Оның ізін «Казахинстрах» басып келеді, компанияның 9 ай ішінде төлеген сақтандыру төлемі 6,17 млрд теңгені құраған, бұл өткен жылдың осы кезеңімен салыстырғанда, 9,2 пайызға кем. «Номад Life» СК осы уақытта 3,79 млрд теңге төлеген, өткен жылмен салыстырсақ, 8,2 пайыз өсім байқалады.

Осы жылдың 3 тоқсанында екі компанияның төлеген сақтандыру төлемдері осы кезеңде жиналған жарна мөлшерінен асып түскен. Ұлттық банктің деректеріне сәйкес, «Сәлем» сақтандыру компаниясының 9 айда төлеген сақтандыру төлемі 1 млрд теңгені құраса, ал жинаған жарнасы – 17,48 миллион теңге. Нәтижесінде компанияның бірінші жартыжылдықтағы сақтандыру төлемі сыйақыдан 997,65 млн теңгеге асып түсті. Ал «Альянс-полис» өз тұтынушыларына 9 айда 445,37 млн теңге сақтандыру төлемін төлеген, ал сақтандыру жарнасы мүлдем түспеген.

Нарықтың жайы не болмақ?

Сарапшылар Қазақстанның сақтандыру нарығы әлі де шоғырлана түседі деп тұжырымдайды. S&P Global сараптамасына сүйенсек, 2018 жылдың 9 айында жиналған сақтандырудың сыйақы көлемінің 77 пайызы нарықтағы ең ірі 10 компанияның еншісінде, ал өткен жылы бұл көрсеткіш 60 пайыздың айналасында еді. ТМД елдерінде де тура осындай жағдай қалыптасып тұр, айталық Ресейде бүкіл сақтандыру сыйақысының 65 пайызы үздік ондыққа кіретін компанияларға тиесілі. Өз кезегінде Қазақстанда да, Ресейде де сақтандыру бизнесінің іріленуі жүріп жатқанын байқалады.

«Сақтандыру нарығындағы капиталға қойылатын талаптың күшеюуі мен аймақтарда сақтандыру агентін ұстау шығыны көп болуына байланысты, алдағы уақытта кішігірім компаниялар ірі сақтандырушылармен бірігеді деген ойдамыз. Сонымен қатар, болашақта онлайн-сақтандырудың енгізілуі де сақтандыру компанияларының іс жүргізуге кететін шығынын азайтуға мүмкіндік тудырады», – дейді Екатерина Толстова.

Онлайн-сақтандыруды енгізу – соңғы бірнеше жыл жүзінде талқыланып келе жатқан мәселе. Сарапшылардың пікірінше, ірі сақтандыру компаниялары шағын компанияларға қарағанда, бизнестің ауқымына сәйкес, онлайн-сақтандыруға анағұрлым дайын және цифрлық өнімдерді жылдам енгізбек. Десе де мамандар онлайн-сақтандыруды енгізген соң да сақтандыру агенттерінің қызметінен ешкім толық бас тартпайды деп тұжырымдайды, өйткені алыс өңірлерде барлығы интернетпен толық қамтамасыз етілмеген. Осы себепті кейбір аймақтарда бейімделген ІТ-инфрақұрылымын қалыптастыру қажеттігі туындайды.